Eén van de meest toegepaste methoden bij het opvoeden van honden is het gebruik van beloningen. De bekendste beloningsvorm is ongetwijfeld voer of ander lekkers, maar ook complimentjes (verbale beloningen) en een aai of kriebel voor de hond (fysieke beloningen) horen in deze categorie thuis. Over het inzetten van voer als beloning tijdens trainingen wordt veel geschreven en het valt mij op dat al deze publicaties één ding gemeen hebben: er wordt van uit gegaan dat het altijd werkt, zonder dat men zich afvraagt waaróm of wannéér het werkt. Kortom: de basis mist. Wat die basis is, kan ik het beste uitleggen aan de hand van voorbeelden.
Voorbeeld 1: Appenzeller reu Balou
Toen Appenzeller reu Balou net bij mij was, ben ik met hem op cursus gegaan. Hij had nauwelijks opvoeding gehad dus er mocht wel wat bijgespijkerd worden. Ik koos voor een hondenschool waar op een positieve manier werd getraind: belonen met lekkers. Vol goede moed en met een heuptasje vol minibones (kleine snacks in de vorm van een botje) gingen we aan de slag, maar na enkele snoepjes had Balou er geen zin meer in! Hij draaide z'n kop af en zat demonstratief naast me, geen beweging meer in te krijgen. De trainster was niet voor één gat te vangen en liet mij weten dat de minibones niet lekker genoeg waren, of ik de volgende les maar iets lekkerders wilde meenemen. Huh??? Ehh.... jawel, maar wát dan? Hondenworstjes bijvoorbeeld, dat zou Balou vast en zeker lekker vinden!
In de dagen daarna ben ik gelijk naar de dierenwinkel gegaan en heb wat blikjes hondenknakworstjes ingeslagen. Toen het tijd was voor de volgende les gingen we weer vol goede moed aan de slag, met een plastic zakje vol natte stukjes hondenknakworst. En het werkte! Maar helaas, niet vaker dan één of twee keer... meneer Balou zette z'n kont aan de grond, draaide z'n kop weer af en deed niet meer mee. De oplossing was volgens de trainster eenvoudig: de volgende keer iets meenemen wat nóg lekkerder was. Zo passeerden ook de Rodi-worsten en zelfs frikandellen de revue! Maar niets hielp, steeds na een paar keer werd de beloning afgewezen door Balou...
Voorbeeld 2: Appenzeller reu Säntis
Toen ik ongeveer een half jaar later assisteerde bij het afnemen van een gedragstest bij Appenzeller reu Säntis zag ik een ander mooi voorbeeld van het afwijzen van beloningen. Nadat Säntis de testonderdelen had doorlopen werd hij door zijn eigenares met complimentjes, een aai en een kriebel beloond. Door Säntis werd dit beantwoord met een luid blafconcert, gevolgd door ongegeneerd opspringen tegen z'n eigenares, twee voorbeelden van duidelijk rangorde-ondermijnend gedrag...
Wat leren deze voorbeelden ons? Dat honden een beloning, zoals wij die in gedachten hebben, kennelijk niet altijd als beloning ervaren! In ieder geval niet als een beloning die altijd de moeite waard is. Daardoor reageren zij anders dan wij baasjes hadden verwacht. Ligt dat dan aan de beloning? Het voorbeeld van Balou laat duidelijk zien dat dat niet het geval is, immers hoe lekker de beloning ook was, Balou werd er niet door gemotiveerd. Het voorbeeld van Säntis laat heel mooi de directe link met de eigenares zien: op haar beloning volgde.... protest! De reden dat honden beloningen afwijzen moet dus ergens anders worden gezocht dan bij de beloning zelf, namelijk in de verhouding tussen baas en hond.
Om voer of andere beloningen daadwerkelijk als beloning te zien is respect voor en acceptatie van de positie van de baas nodig, anders wordt het voer alleen maar als extra aandacht of gewoon als lekkers gezien. Of, in extremere gevallen, zelfs botweg afgewezen. Hetzelfde geldt voor complimentjes, lieve woordjes en een aai of kriebel.
Deze ervaringen hebben mij anders doen kijken naar beloningsgerichte trainingen (in de meest ruime zin, dus inclusief stembeloningen e.d.) en daarom ben ik er volledig vanaf gestapt. En heb daar tot op heden nog geen dag spijt van gehad!
Een goede rangordeverhouding tussen eigenaar en hond als ultieme beloningsvorm
In mijn trainingen wordt niet met voer beloond, omdat er eerst sprake moet zijn van een goede baas-hond-verhouding, dus van acceptatie van en respect voor de positie van de baas. Pas daarna ziet een hond het voer/lekkers ook daadwerkelijk als beloning voor wat hij/zij gedaan heeft. Maar wanneer je in dat stadium bent, ben je al geen voer/lekkers meer nodig om je hond te laten doen wat je wilt. Je hond werkt dan al voor jou en heeft het lekkers niet nodig als lokmiddel.
Aan mijn cursisten leg ik het altijd uit door te een vergelijking te maken met de leraren op de middelbare school. Iedereen kent wel die leraren die totaal geen orde kunnen houden en waarvoor niemand respect heeft. Krijgt iemand van zo’n leraar een complimentje, dan wordt er alleen maar honend om gelachen, het wordt niet als complimentje ervaren. Maar wanneer je datzelfde complimentje krijgt van een leraar waarvoor iedereen respect heeft en waar iedereen naar op kijkt, dan wordt het serieus genomen en ook daadwerkelijk als complimentje ervaren! Het is dus niet de beloning (het complimentje) op zich dat de waarde ervan bepaalt, maar degene van wie het afkomstig is!
Natuurlijk zijn er genoeg honden waarbij het werken met beloningen wél werkt of in ieder geval lijkt te werken. Tijdens de trainingen die ik met mijn eigen honden heb gevolgd heb ik daarvan genoeg voorbeelden gezien. Mijn ervaring is echter dat bij veel van deze honden pas op een latere leeftijd problemen ontstaan, waardoor men op dat moment alsnog op zoek moet gaan naar de daadwerkelijke motivatie voor het werken voor de baas. Dat die motivatie niet ligt in de beloning, maar in de baas-hond-verhouding (rangorde-verhouding) zal u hopelijk na het lezen van dit artikel duidelijk zijn geworden.
Betekent dit alles nu dat mijn honden nooit iets lekkers, een stembeloning of fysieke beloning krijgen? Nee, zeker niet! Maar ik 'beloon' enkel wanneer IK dat wil en niet op het moment dat mijn honden iets doen wat ik van hen vraag. Ik vind het niet meer dan normaal dat mijn honden doen wat ik van hen vraag, het moet niet noodzakelijk zijn om daarvoor steeds te belonen. Het is juist onnatuurlijk om al het gewenste gedrag te (blijven) belonen! Zodra een hond weet wat gewenst gedrag is, zal dit als normaal worden beschouwd en normaal (vanzelfsprekend) gedrag wordt in de natuur nu eenmaal niet beloond met lekkers, complimentjes of knuffels.
Het inzicht in de waarde van beloningen voor honden heeft mijn leven een stuk makkelijker gemaakt. Daar waar ik vroeger altijd moest opletten dat ik voldoende beloningssnoepjes bij me had en er in elke jas wel een handje vol snoepjes te vinden was, hoef ik daar tegenwoordig niet meer bij na te denken. Als ik mijn honden maar bij me heb, dan ben ik compleet!
