Het artikel 'Clickeren? Natuurlijk niet!' heb ik geschreven op verzoek van het tijdschrift 'Hondenmanieren'. Om in het themanummer over de clicker (januari 2012) zowel de visie van voorstanders als de visie van tegenstanders weer te kunnen geven, heeft men mij benaderd met het verzoek of ik hieraan mijn medewerking wilde verlenen. Doel van het artikel was tweeledig: enerzijds aangeven waarom ik de clicker niet gebruik, anderzijds aangeven op wat voor manier ik dan wél train.
Hieronder vindt u het artikel zoals ik dat heb aangeleverd bij de redactie van 'Hondenmanieren'. Het artikel zoals het, na enkele kleine bewerkingen, in de 'Hondenmanieren' is gepubliceerd vindt u in het menu-onderdeel BS Sennenhonden in de media.
Opvoeden
Opvoeden is het proces waarbij normen en waarden worden aangeleerd, met als doel het socialiseren en het kunnen functioneren binnen het eigen gezin, maar ook binnen de maatschappij waarvan het gezin deel uitmaakt. Veelal zijn de normen en waarden binnen het gezin afgeleid van de normen en waarden die binnen de maatschappij gelden. Opvoeden is veel ruimer dan het aanleren van gewenst gedrag alléén, het omvat daarnaast het aangeven van de grenzen van welk gedrag acceptabel is. En daarmee dus impliciet ook het aangeven van welk gedrag niet acceptabel is. Het proces van opvoeden is een proces dat continu doorgaat, 24 uur per dag, 7 dagen per week. Daarmee beperkt opvoeden zich dus niet tot de wekelijkse les Gehoorzaamheid op de hondenschool!
Foto: Uitstapjes worden bij BS Sennenhonden benut om samen verder te werken aan de opvoeding
Opvoeden en de clicker
De clicker, als vorm van positieve bekrachtiging, is bedoeld om gewenst gedrag te laten herhalen. Bij de clickertrainingen (en andere vormen van positieve bekrachtiging) zoals deze momenteel op de meeste hondenscholen worden gegeven wordt ook niet verder gekeken dan enkel dát aspect: het laten herhalen van gewenst gedrag. Veel hondeneigenaren krijgen echter vroeg of laat te maken met ongewenst gedrag. Op dit punt schiet de clicker als opvoedingsmethode mijn inziens tekort, evenals andere vormen van positieve bekrachtiging. Een mooi voorbeeld hiervan zag ik in de afgelopen dagen tijdens een workshop: twee van de deelnemers hadden al een drietal cursussen bij een collega-hondenschool achter de rug, waarbij met de clicker werd gewerkt. Beide honden begroetten mij overenthousiast en ongeremd, door uitgebreid tegen mij op te springen en mij te overladen met likjes. Hoewel deze honden ongetwijfeld al een aantal dingen hadden geleerd, hadden ze duidelijk ook een aantal dingen niet geleerd...
Het aangeven van welk gedrag niet acceptabel is, dient mijns inziens te gebeuren door het stellen van grenzen, het bekend maken met de regels die binnen het eigen gezin, maar ook binnen de maatschappij gelden. Het leren functioneren binnen die grenzen zal niet optimaal kunnen verlopen bij een eenzijdige opvoeding. In zijn recente artikel 'Unveiling the Myth of Reinforcers and Punishers' heeft Roger Abrantes dit standpunt nog eens extra onderstreept. Als eenzijdige opvoeding wordt daarbij beschouwd een opvoeding die uitsluitend is gebaseerd op het straffen van ongewenst gedrag, maar óók een opvoeding die uitsluitend is gebaseerd op het belonen van gewenst gedrag! Een goede opvoeding biedt een reële afspiegeling van hetgeen gedurende het verdere leven binnen het gezin maar ook binnen het grotere geheel van de maatschappij zal worden ervaren.
Foto: Grenzen stellen is noodzakelijk vóórdat het gedrag uit de hand loopt
Positieve bekrachtiging en de relatie eigenaar-hond
Een aantal maanden geleden las ik een artikel waarin werd geschreven dat door het gebruik van beloningen de relatie van de eigenaar met de hond verbeterd wordt. Ik denk niet dat dat een correcte veronderstelling is. Beloningen worden gebruikt als positieve bekrachtigers, middelen waardoor een hond bepaald gedrag gaat herhalen. Het maakt voor de herhaling niet uit wie die bekrachtiger verstrekt, omdat het enkel de bekrachtiger is die het gedrag doet toenemen/laat herhalen. De verstrekker van de bekrachtiger is dus vervangbaar, waarmee duidelijk wordt dat er geen band kan zijn met de verstrekker van de bekrachtiger. Van relatieverbetering door het gebruik van beloningen als positieve bekrachtiger kan dan ook niet worden gesproken.
Natuurlijke opvoeding
Op mijn hondenschool maak ik gebruik van een natuurlijke manier van opvoeden. In tegenstelling tot hetgeen bij beloningsgerichte opvoedingsmethoden het geval is, wordt er bij de natuurlijke opvoeding van de hond wél aangegeven waar de grenzen van het toelaatbare gedrag liggen en worden er, net als binnen elke samenlevingsvorm, regels aangeleerd die bij overtreding ervan consequenties hebben. Met andere woorden: indien noodzakelijk zal er gestraft worden. Die straf dient dan natuurlijk wél in proportie te staan tot de overtreding en fysieke straffen als slaan en schoppen horen in een natuurlijke opvoeding zeker niet thuis. Ook het zondermeer (willen) overheersen of domineren van de hond is niet aan de orde.
Binnen de natuurlijke opvoeding draait het om de relatie tussen de eigenaar en de hond – de onderlinge rangordeverhouding – en daarmee de vraag naar de acceptatie van en het respect voor elkaars rangordepositie. Daarbij moet worden opgemerkt dat termen als rangordeverhouding en rangordepositie dienen te worden gebruikt zónder de doorgaans negatieve emotionele lading die er door ons mensen aan is gegeven. Rangorde is, evenals dominantie, een objectief natuurlijk fenomeen dat zich afspeelt binnen elke sociale structuur. Rangorde en dominantie worden pas negatief wanneer er sprake is van misbruik van machtsposities, iets dat zeker niet past binnen de natuurlijke opvoeding. Voor zover er binnen de natuurlijke opvoeding beloond wordt, gebeurt dit op zeer bewust gekozen momenten en voor prestaties die vérder gaan dan het vertonen van normaal gewenst gedrag.Na afronding van de natuurlijke opvoeding kan overigens de verdere training van de hond op elke gewenste wijze plaatsvinden.
Natuurlijke opvoeding en de relatie eigenaar-hond
Iedereen kent wel die leraren op de middelbare school die totaal geen orde kunnen houden en waarvoor niemand respect heeft. Krijgt iemand van zo’n leraar een complimentje, dan wordt er alleen maar honend om gelachen, het wordt niet als complimentje ervaren en je kunt je er zelfs voor schamen tegenover de rest van de klas. Maar wanneer je datzelfde complimentje krijgt van een leraar waarvoor iedereen respect heeft en waar iedereen naar op kijkt, dan wordt het serieus genomen en ook daadwerkelijk als complimentje ervaren! Dan ben je juist trots op het feit dat je een complimentje krijgt! Het is dus niet het complimentje op zich dat de waarde ervan bepaalt, maar...... degene van wie het afkomstig is!
Het voorbeeld met de leraren op de middelbare school laat zien dat de relatie tussen eigenaar en hond van zeer groot belang is voor de vraag of een bekrachtiger, zoals een beloning in de ogen van de eigenaar doorgaans bedoeld is, ook door de hond als zodanig wordt ervaren. De relatie eigenaar-hond vormt het fundament voor elke vorm van gehoorzaamheid, een fundament dat eerst zal moeten worden opgebouwd. Bij alle huidige vormen van beloningsgericht opvoeden (waaronder clickertraining) wordt de stap van het bouwen van het fundament overgeslagen, deze wordt als reeds aanwezig beschouwd en er wordt van uit gegaan dat de beloning (veelal: lekkers) als bekrachtiger werkt. In veel gevallen hoeft dat niet (direct) tot problemen te leiden, maar er is een steeds groter wordende groep honden waarbij dat wél het geval is en waarbij het enkele gebruik van beloningsgerichte opvoedingsmethoden niet langer het gewenste effect heeft. Bij deze groep honden blijkt, bij nader onderzoek, meestal de relatie tussen eigenaar en hond verstoord te zijn waardoor beiden op een verschillend nivo met elkaar communiceren. Om dergelijke vormen van miscommunicatie te voorkomen wordt bij de natuurlijke opvoeding éérst aan de relatie tussen eigenaar en hond gebouwd en wordt daarnaast inzicht gegeven in het gedrag dat de hond vertoont.
Foto: Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet....Maar opletten doe ik zeker niet!
Het voorbeeld met de leraren op de middelbare school laat zien dat de relatie tussen eigenaar en hond van zeer groot belang is voor de vraag of een bekrachtiger, zoals een beloning in de ogen van de eigenaar doorgaans bedoeld is, ook door de hond als zodanig wordt ervaren. De relatie eigenaar-hond vormt het fundament voor elke vorm van gehoorzaamheid, een fundament dat eerst zal moeten worden opgebouwd. Bij alle huidige vormen van beloningsgericht opvoeden (waaronder clickertraining) wordt de stap van het bouwen van het fundament overgeslagen, deze wordt als reeds aanwezig beschouwd en er wordt van uit gegaan dat de beloning (veelal: lekkers) als bekrachtiger werkt. In veel gevallen hoeft dat niet (direct) tot problemen te leiden, maar er is een steeds groter wordende groep honden waarbij dat wél het geval is en waarbij het enkele gebruik van beloningsgerichte opvoedingsmethoden niet langer het gewenste effect heeft. Bij deze groep honden blijkt, bij nader onderzoek, meestal de relatie tussen eigenaar en hond verstoord te zijn waardoor beiden op een verschillend nivo met elkaar communiceren. Om dergelijke vormen van miscommunicatie te voorkomen wordt bij de natuurlijke opvoeding éérst aan de relatie tussen eigenaar en hond gebouwd en wordt daarnaast inzicht gegeven in het gedrag dat de hond vertoont.Foto: Ik zie, ik zie, wat jij niet ziet....Maar opletten doe ik zeker niet!
Waarde van beloningen
De relatie met de eigenaar wordt vrijwel nooit genoemd als (mede-)bepalende factor wanneer het om de waarde van beloningen gaat. Ik ben van mening dat het juist de meest-bepalende factor is. En dat komt omdat de door de hond geaccepteerde en gerespecteerde eigenaar in staat is om de andere factoren te beïnvloeden, onder controle te krijgen. Die eigenschap ontbreekt bij alle andere factoren die van invloed zijn op de waarde van beloningen.
Vaak is er een combinatie van belemmerende factoren aanwezig, wanneer bij beloningsgericht opvoeden bepaald gedrag niet wordt vertoond of herhaald. De relatie met de eigenaar is hierin steeds een soort 'grootst gemene deler': de eigenaar is áltijd aanwezig bij het geven van een beloning en vormt daardoor mogelijk altijd een stilzwijgend struikelblok, zelfs wanneer timing, tijdsduur en plaats optimaal zijn, storende omgevingsfactoren afwezig zijn en stress-factoren zijn uitgeschakeld. Anders gezegd: ook al zijn alle andere factoren onder controle, dan nog zal de beloning niet worden geaccepteerd zolang de relatie met de eigenaar niet wordt geaccepteerd en gerespecteerd. Het voorbeeld met de leraren op de middelbare school gaf dit ook aan.
Foto: Vertrouwen in de eigenaar, ook in onbekende situaties
Bij een evenwichtige relatie tussen eigenaar en hond zal de eigenaar in staat zijn de hond door stress-situaties heen te begeleiden, zal de hond minder geneigd zijn zich door omgevingsfactoren te laten beïnvloeden (zich dus méér op de eigenaar richten) en zal een verkeerde timing, plaats of tijdsduur niets afdoen aan datgene wat als beloning wordt gegeven. Waarom? Omdat niet de beloning zélf als beloning wordt ervaren, maar het samenwerken met de eigenaar. Daarom is het bij een evenwichtige relatie tussen eigenaar en hond zelfs helemaal niet nodig om steeds het gewenste gedrag te belonen. De hond werkt niet (meer) voor de beloning maar voor de eigenaar, samen mét de eigenaar. En dat is de beste beloning die eigenaar én hond zich kunnen wensen!
Geen koekje er in?
Dat er voor de clicker (en andere vormen van positieve bekrachtiging) binnen de natuurlijke opvoeding geen plaats is, zal na het lezen van dit artikel hopelijk voor een grotere groep lezers duidelijk zijn geworden. Dat ik heb gekozen voor een natuurlijke opvoeding betekent overigens niet dat mijn honden nooit iets lekkers krijgen, integendeel! Het lekkers heeft alleen niet de functie van bekrachtiger maar die van...... gewoon lekkers!
BS SENNENHONDEN
BS SENNENHONDEN
Betty Sikkema
|
De Natuurlijke Opvoeding: Oefeningen aanleren
Het aanleren van de basis-oefeningen gebeurt binnen de natuurlijke opvoeding in een viertal fasen:
*) De term 'fysieke overheersing' heeft voor velen helaas een negatieve klank. Zolang er sprake is van wederzijds respect zal fysieke overheersing binnen de natuurlijke opvoeding emotioneel gezien neutraal zijn, waardoor er sprake is van een puur technische term in plaats van een emotioneel geladen term. |
|
 Foto: Zit op overheersing |
 Foto: Af op overheersing |
© 2011-2012 BS Sennenhonden - Meppel
